ابتدا آیه 62 از سوره نور :
«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَ‌سُولِهِ وَإِذَا کَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّى یَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ أُولَئِکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَ‌سُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَ‌حِیمٌ»
ترجمه این آیه چنین است:
«مؤمنان [راستین] تنها کسانی هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آورده‌اند و هرگاه در کاری عمومی (و مهم) با او باشند، تا از او اجازه نگیرند، نمی‌روند. [ای پیامبر!] کسانی که [برای رفتن] اجازه می‌گیرند، آنانند که به خدا و پیامبرش ایمان دارند. پس اگر برای بعضی از کارهایشان از تو اجازه خواستند، به هر کس از آنان که خواستی [و مصلحت دانستی] اجازه بده و برای آنان از خدا طلب آمرزش کن که خداوند بخشنده و مهربان است»
در برنامه قبلی برخی از آداب معاشرت مسلمانان با یکدیگر بیان شد. این آیه در توضیح نحوه معاشرت مسلمانان با رسول خدا می‌فرماید: یکی از نشانه‌های ایمان به خدا و اطاعت از رسول او این است که در کارهای مهم جامعه، بدون اجازه و فرمان او کاری انجام ندهید و اگر در کارهای مهمی که حضور جمعیت را ایجاب می کند، با او همراه شدید، بدون اجازه او به جایی نروید و از جمعیت جدا نشوید. البته این آیه اختصاص به زمان پیامبر ندارد و هرکس که رهبری جامعه اسلامی را به حق و از روی شایستگی بر عهده بگیرد، باید مؤمنان از او اطاعت کنند و در امور اجتماعی بدون رأی و نظر او اقدامی از سوی مردم صورت نگیرد.
طبیعی است که پیشوایان دینی براساس مصلحت فرد و جامعه تصمیم می‌گیرند و فرمان و اجازه آنها در راستای انجام وظایف و رسالتهای الهی است. لذا برای کسانی که از آنها اجازه مرخصی می‌گیرند، از درگاه خداوند طلب استغفار می‌کنند که او هرگونه کوتاهی و تقصیر آنها را ببخشد و بیامرزد.
در منابع تفسیری، یکی از مصادیق این آیه را ماجرای حنظله دانسته‌اند که شب عروسی او، پیامبر و مسلمانان برای شرکت در جنگ اُحُد از مدینه خارج می‌شدند. او از محضر رسول خدا اجازه گرفت تا مراسم عروسی را برگزار کند و صبح زود خود را به مسلمانان برساند. او شب زفاف را به پایان رساند. صبح زود به قدری عجله برای شرکت در جهاد داشت که موفق به انجام غسل نشد. وی با همان حال به سوی اُحد حرکت کرد و وارد صحنه کارزار شد. او سرانجام در میدان جنگ به شهادت رسید. پیامبر فرمود: "فرشتگان آسمان او را غسل دادند و به بهشت بردند."
از این آیه می‌آموزیم:
1. در مسئولیتهای اجتماعی، رعایت انضباط تشکیلاتی برای حفظ انسجام و رسیدن به هدف لازم است. این نظم و انضباط از دستورات دینی و از نشانه‌های ایمان محسوب میشود.
2. در کارهای عمومی که براساس همفکری و مشورت تصمیم گیری می شود، خودمحوری و خودمختاری ممنوع است.
3. جامعه اسلامی، باید همواره گوش به فرمان رهبری اسلامی بوده و بدون اذن و اجازه او مسئولیتی را ترک نکند.
4. رهبران جامعه اسلامی باید در اعمال سیاستهای خود، واقع بین و انعطاف پذیر و نسبت به مردم مهربان و عذر پذیر باشند.
اکنون آیات 63 و64 از سوره نور :
«لَا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّ‌سُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضًا قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِوَاذًا فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِ‌هِ أَنْ تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ»63
«أَلَا إِنَّ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ قَدْ یَعْلَمُ مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ وَیَوْمَ یُرْ‌جَعُونَ إِلَیْهِ فَیُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» 64
ترجمه این آیات چنین است:
«[ای مؤمنان] دعوت و فراخوان پیامبر را درمیان خود، مانند دعوت بعضی از شما از بعضی دیگر قرار ندهید. بی‌گمان خداوند کسانی از شما را که با پنهان شدن پشت سر دیگران، آهسته [از نزد او] بیرون می‌روند، می‌شناسد. پس کسانی که از فرمان او سرپیچی می‌کنند، بترسند از اینکه [در دنیا] فتنه‌ای دامنشان را فراگیرد، یا [در آخرت] به عذابی دردناک گرفتار شوند»، «آگاه باش آنچه در آسمانها و زمین است از آنِ خداست. بی شک او می‌داند آنچه را که شما بر آن هستید و روزی را که به سوی او بازگردانده می‌شوند (می داند)، پس آنان را به آنچه عمل کرده‌اند آگاه می‌کند و خداوند به همه چیز داناست»
در ادامه آیه قبل که فرمود بدون اذن و فرمان پیامبر کاری را ترک نکنید، این آیه می‌فرماید: هرگاه پیامبر شما را به کاری فرا خواند، به دنبال آن نباشید که خود را از دیدگان پیامبر نهان سازید و به آهستگی از صحنه بگریزید. بدانید که مخالفت با فرمان پیامبر و فرار از دستورات او، فرجام بدی در دنیا و آخرت برای شما دارد. در دنیا مشکلات و مصیبتهای فردی و اجتماعی گریبان شما را می‌گیرد و به آزمایشها و بلاهای سخت دچار می‌شوید و در آخرت به خاطر نافرمانی پیامبر، عذابی سخت در انتظار شماست.
چرا دستورات پیامبر را همانند دستورات دیگران می‌دانید و به خود اجازه مخالفت و فرار می‌دهید؟ اگر با حیله‌هایی خود را از دیدگان پیامبر مخفی کنید، از خدایی که ناظر بر همه چیز است، چگونه فرار می‌کنید؟ خدایی که همواره شما را می‌بیند و به همه حالات درونی و بیرونی شما آگاه است. نه فقط شما که بر همه هستی تسلط دارد و هیچ چیز از نزد او غایب نیست.
او که اکنون شاهد و ناظر بر اعمال شماست، در قیامت نیز داور است و پرونده اعمال را به شما ارائه / و براساس آن وضعیت شما را مشخص می‌کند.
آخرین آیه سوره نور سه بار بر علم و آگاهی خداوند نسبت به اعمال انسان تأکید می‌کند تا کسی گمان نکند می‌تواند کاری را مخفیانه انجام دهد یا به مکانی برود که از علم خدا پنهان است. طبیعی است کسی که باور داشته باشد عالم محضر خداست و خدا را پیوسته مرافب بر اعمال خود بداند، این باور، اثر تربیتی عمیقی بر او می گذارد و در محضر خدا معصیت نمی‌کند. بی شک این اعتقاد به عنوان یک عامل بازدارنده قوی، انسان را از انحرافات و گناهان برحذر می دارد.
از این آیات می‌آموزیم:
1. پیامبر خدا و دیگر اولیای الهی، افرادی محترم و مقدس هستند که باید حریم آنها در همه حال حفظ شود. نامشان را با احترام ببریم، دعوت آنها را مانند دعوت دیگران ندانیم و به آن به شیوه ای نیکو پاسخ دهیم.
2. مخالفت با فرمان خدا یا خواست پیامبر، مشکلات دنیوی و اخروی را به دنبال دارد. سلامت دنیا و آخرت در گرو اطاعت از دستورات دینی است.
3. ایمان به اینکه خداوند بر افکار و اعمال انسان آگاه است، فرد را از بدی‌ها و زشتی‌ها باز می دارد.
